Lopud, alt det andre - del III

Da vi landa med flyet frå Flesland om kvelden den 9. oktober var det alt mørkt, og den siste avgangen for rutebåten Postira var vi for seine til. Via Lopudreiser hadde vi bestilt oss ekstra båtskyss ut til øya, og det fungerte fint. I lag med ein diger gjeng med bergensarar som skulle ut og drive med turorientering vart vi først kjørt med minibuss til havna, som heiter Gruz. Der venta det eit slags sjørøverskip på oss. Det var ein ganske stor, men åpen trebåt som nok blir brukt til sightseeing i området der vanlegvis. Litt kaldt var det på tur utover, men det gjekk bra. Det var bekmørkt, og vi sat og kjende havlukta i nesa og såg månen speile seg i vatnet og venta spent på å kome fram dit vi skulle.

Her er eit kart over denne 4,6 km2 store øya ein 50-minutts båttur unna Dubrovnik.

Rutebåten Postira har fire avgangar kvar dag, frå og til Lopud. Den går også til dei andre to øyene. Ekssjømannen vår meinte først at den måtte vere frå 40-talet, å dømme etter byggemåten. Den er nemleg klinka, og ikkje sveisa, og det skal visst i følge han vere ein urgamal måte å lage båtar på. Etterpå undersøkte han litt på nettet, og fann ut at den nok er frå 60-talet. Det stemte bra med stilen på interiøret, som nok ikkje har blitt modernisert særleg mykje. Postira er ein holk av ein båt, men med stor sjarm!

Nå er det mykje furuskog og pinjeskog på Lopud, men for ikkje meir enn 70 år sidan var heile Lopud oppdyrka. Jordsmonnet høver godt for sitrusfrukter, og det har vore dyrka vindruer og oliven og mykje anna. Sauehald var også ei veldig viktig næring.

Det er funne mange spor etter grekarar og romarar, men på 900-talet kom Kroatane og busette seg der. Ein har funne restar av fire kroatiske kyrkjer, som er av dei aller eldste, men det skal vere over tretti kyrkjer og kapell til saman. Frå 1100 vart øya ein del av republikken Dubrovnik, og på 15-1600-talet var det verkeleg gode tider. Da blomstra sjøfart og handel, og dominikanarmunkar og fransiskanarmunkar sørga for at barna lærte å lese og skrive, og ellers fekk utdanning på høgt nivå. Det vart også undervist i navigasjon, slik at sjømennene frå Lopud var godt rusta for turane sine, mellom anna heilt til Amerika. Øya hadde på det meste ein flåte på 80 skip, som bisto Dubrovnik i både krig og fred. Det vart bygd herregardar og palass på øya, og det budde om lag 2000 menneske der på det meste. Nå er det dessverre berre 200 fastbuande, og å snakke med dei som bur der er som å snakke med ein nordmann frå eit utkantbygd. Det er bekymring over låge elevtal på skulen, og over at det snart berre er pensjonistar igjen..... Men om sommaren endrar dette seg, og øya blir besøkt av alle slags turistar. Det er tydeleg at nordmenn har oppdaga øya, og ikkje minst tyskarane. Andre nasjonalitetar var det berre nokre av da vi var der i alle fall. Veldig mange av dei som bur og jobbar der er gode i tysk.

Av dei tidlegare verkeleg store attraksjonane kan eg nevne Dordic-Mayneriparken grunnlagt i 1875, som er ein slags botanisk hage opprinneleg bygd av ein rik familie, i tilknytning til eit av palassa. Her vart det planta eksotiske plantar og tre frå heile verda, og det blir sagt at to av dei enorme furutrea her er dei største i Europa. Eg tok også bilde at eit Magnoliatre av ein viss størrelse. Det heiter magnolia acuminata.

Det var også ein dam med gullfisk der, og vi gjekk sikkert rett forbi mange andre spennande ting. Parken skal vere under rehabilitering, og eg håpar at det kjem meir skilt og informasjon etter kvart. Historia er i alle fall spennande.

Av andre og meir moderne attraksjonar, kan eg nevne Your Black Horizon.

Parken var stengt da vi var der, så eg veit i grunnen ikkje så mykje meir enn det eg har lese meg til etterpå. Paviljongen er laga av kunstnaren Olafur Eliasson og arkitekten David Adjaye , og skal ha noko med det spesielle lyset på Lopud å gjere. Eg har i grunnen ikkje greie på sånt,. så det er sikkert veldig flott og bra. Spesielt i alle fall...

Eg likte betre å vandre rundt på øya og jakte på orienteringspostar, og "oppdage" alle dei utruleg spennande historiske minnesmerka som du snublar over alle stader. Som dette vesle kapellet ved vegen til badestranda Sunj.

Det var spennande plante- og dyreliv også. Vi syntes i alle fall det var kjempeartig å sjå denne firfisla kikke fram i muren langs vegen, og helse på den litt større fetteren hans som nok budde på verandaen utanfor den største leiligheta vår. Han dukka i alle fall opp to gonger på same plass, og skvatt nok like mykje som oss kvar gong!

Det er synd at så mange av dei eldgamle historiske minnesmerka står og forfell, som dei gamle kyrkjene for eksempel. Det gjeld også det flotte, gamle funkishotellet Grand Hotel frå 1936, ved strandpromenaden. Det blir hevda å vere det første hotellet ved Middelhavet som er bygd i betong, og skal vere utforma som eit skip med dekk og lugarar, og hagen framfor skal illudere havet. Det er visst verna, men eigaren har truleg ikkje pengar til å restaurere det. Det skal i følge vertinna vår ha vore eit vidunderleg flott hotell i si tid, men det ypperste av alle fasilitetar og luksus du kan tenke deg. Nå ser det rett og slett forferdeleg ut, men når ein tenker på at det er frå 30-talet og ikkje frå 70-talet blir det ganske spesielt. Dei høge palmene framfor hotellet skal viss vere av dei største i søraust-europa. (Det er teikna av arkitekten Nikola Dobrovic)

Ein liten kuriositet til slutt: far min fann denne boka på eit bord i spisesalen på eit av hotella som er i drift, ein dag vi åt frokost der. Forfattaren er den tidlegare redaktøren i den vesle lokalavisa Fjordingen i Stryn, nabokommunen vår der foreldra mine bur, og boka er på nynorsk!

Da blir det ikkje meir Lopud-stoff frå meg på ei stund. Denne øya gjorde eit sterkt inntrykk på meg, og eg synest det har vore interessant å skrive litt om den, både fordi ein i skriveprosessen finn ut ting en ikkje visste frå før, og fordi det kanskje er spennande for andre også å lese om det. Vi er i alle fall inne på tanken om å reise dit igjen i juni, og da kan det nok kome meir Lopudstoff i bloggen....;-

Trangen til grønt

Som alltid om seinhausten, når det er uigjenkalleleg slutt på dei grønne gledene utadørs, får eg ein sterk trang til å sjå grønne spirer. Det er berre det at dette er ei fullstendig feil årstid å så på... Eg løyser problemet med å så pelargonium, som likar varm inneluft berre dei får nok lys, og pusle med hippeastrumane som snart skal blomstre. Hippene skal gjødslast og vatnast passe mykje heilt til dei skal starte på den kjølege vintersøvnen sin, rett nok med grønne fine blad, men likevel. Dei står i kjellervinduet og er sannsynlegvis opptekne med nokre usynlege, mystiske prosessar inni laukane sine, som handlar om å lage blomsteremner! Der skal dei stå i seks til åtte veker, i ein temperatur på under tretten grader helst. Så kan dei etter kvart takast opp i varmen og få ny jord og litt vatn, for å blomstre. Gleder meg til dette, midt i mørketida:-)))


Pellisfrøa eg har sådd er av to ville artar: pelargonium capitatum og pelargonium alchemilloides Dei har venta eit par år på kome i jorda da, men eg får tru dei vil spire likevel. Gjer dei ikkje det får eg finne noko anna å så......


Dessutan har eg prøvesådd nokre basilicumfrø som havna i ei lomme i haustferien. Spiring etter to dagar. Herleg!

Ynskjer alle ei fin helg!

PS. Etter ei natt på badegolvet er det alt to spirer av alchemilloidesen:-)

Lopud sin vakre natur og planteliv - del II

I dette innlegget konsentrerer eg meg om det som veks på øya Lopud, både i naturen og innanfor hagegjerda. Nokre stader er overgangen flytande, noko som gjer det ekstra spennande. Eg har ikkje hatt navn å kome med sjølv, men har fått hjelp med dette av hagebloggvennen min Orchis, busett i Portugal og av den grunn ekspert på plantar som veks på sørlege breddegrader.

Jordsmonnet på øya skal vere kalkrik sandjord, og det har vore dreve aktivt jordbruk der tidlegare. Eg har lese at heile øya var oppdyrka ein gong. Kanskje i storhetstida på 15 - 16-hundretalet, for da skal det har budd om lag 2000 personar på Lopud. Det er visst det meste som har vore der, og da kan ein forstå at det trengtes ein del mat! Ellers spurte eg husvertane våre litt om tilgang på vatn, og dei sa at drikkevatnet i dag kjem frå Dubrovnik i vassledningar på havbotnen. Alle dei tre øyene som høyrer til "Elaphiti-øyene" får vatnet sitt via same rørledning. Vår husvertar har i tillegg eiga sisterne med massevis av tusen liter oppsamla regnvatn. Det blir først og fremst brukt til vatning om sommaren, og det kan sikkert trengs, for da er det varmt og tørt.


Langs dei mange stiane og vegane rundt på øya veks det mykje forskjellig. Vi var der altså i oktober, og det var noko nedbør innimellom som kanskje lokka fram plantar som har venta på haustregnet. Eg såg små, gule krokus i fullt flor i ein skråning i ein kjøkkenhage, men dei kan vere planta. Den ørvesle laukplanta du ser under såg derimot aldeles "vill" ut, der den vaks langs ein litt attgrodd sti på nordvestsida av øya. Det er truleg muscari parviflorum.

Ei anna plante som veks vilt, er cyclamen, eller alpefiol i miniutgåve. Dei er så yndige der dei står:

Ofte når vi gjekk tur kjende vi skyer av ulike slags sterke lukter, nokre veldig gode, og nokre ikkje fullt så gode.... Etter kvart greide eg å identifisere klatreplanta under, som ein av leverandørane av godlukt. Nydeleg, men ubestemmeleg. Kunne minne litt om kaprifol, og litt om liljekonvall, men ikkje akkurat slik. Den var i alle fall frodig og grønn, med pene blanke blad som kan skimtast på bildet, og slike små, lysegule blomsterklaser. (Mykje tyder på at dette er smilax aspera som får raude bær, sjå lenger ned).

Veldig mange plassar gjekk vi og tråkka på desse, som låg og råtna på stien:

Det er synd å seie at dei lukta godt! Guttungen er tydelegvis son av eit hagemenneske, for han sa: "Æsj, det luktar kompost!" Ja, det var akkurat det det gjorde, sur kompost. Eg vart nysgjerrig på kva dette er for slags frukter, og kvifor dei veks absolutt alle plassar. Er dei planta? Kan ein bruke desse digre belgene til noko? Hugsar at aller første gongen eg såg slike på bakken var i Spania. Kva slags blad som høyrer til er eg usikker på, men eg tok altså bilde av blada for å kunne identifisere planta... Da blir dette ein liten spørjekonkurranse for dei sydenplantekunnige! Er det blada under som høyrer saman med belgene, eller er det blada på neste bilde??

(Det viser seg at blada under er blad av fiken, eller ficus på lat.)

Orchis kunne opplyse om at det er desse (under) som er blada til planta med dei store "erte"-belgane. Treet heiter ceratonia siliqua på latin, eller Johannesbrødtre, og han fortel at frøa inne i belgane stort sett veg akkurat det same, og har vore brukt til å avgjere vekta av gull, karat. Det er der navnet kjem frå. Ellers blir dei mellom anna brukt til dyrefor (ikkje lenger på Lopud da), kosmetikk og sjokolade.

Vi såg også ein del busker med bær på, og sjølv om eg ikkje veit kva det er, så er dei uansett pene! Orchis foreslår at planta under er viburnum tinus, noko som verkar ganske rett ut frå googlesøk. Viburnum heiter Krossved på norsk, og det finst mange sortar. Denne blir visst også brukt som hageplante hos oss.

Bæra under veks på ein busk som heiter arbutus unedo, eller Jordbærtre. Fruktene skal vere etande om dei er heilt raude og mjuke blir det sagt. Hmm, skal smake neste gong eg får ein sjanse!

Planta under er smilax aspera, som er ei klatreplante med tornar, og som lagar tette buskas som fuglar og smådyr kan gøyme seg i. Den har hjerteforma blad, og dermed fekk eg vite kva slags blad guten min plukka frå bakken og ga mor si både titt og ofte! Dei har fin hjerteform, men var av og til litt våte og skitne. Det kunne eg jo ikkje la meg merke med, når eg fekk eit hjerte i gave!

Vi var på "fjelltur" og ein dag. Toppen heiter Kastio, og er om lag 200 m over havet. Den ligg rett opp for sentrum, og det er ein gamal borgruin der oppe. Inni den var det masse lort som såg ut som sauelort, utan at vi såg ein einaste sau. Det såg vi derimot nede i sentrum på eit inngjerda beite....

Slike lammeøreliknande planter som den under voks det mykje av på og rundt ruinen. Dei var veldig flotte, og eg sikra meg sjølvsagt frø av den. Klimaet på Eid er muligens litt feil for akkurat denne planta, men det går an å prøve;-)

Her ser du "lammeøre-lookalike" på gamal borgruin, med Adriaterhavet i bakgrunnen. Landet vi ser på den andre sida veit eg faktisk ikkje om er fastlandet, eller ei av dei andre to naboøyene.

Her er enda ei viltveksande plante. Den voks konsekvent ut av sprekkar i mur, såg det ut til...

Nede mellom hus og frodige hagar voks det andre ting. Denne er det vel mange som kjenner igjen. Eg har aldri dyrka den sjølv, men meiner dette er ipomoea. Ein plass der det stod tomt, hadde den overteke ein heil hage, og snodde seg malerisk gjennom åpningane i ei gamal og halvt nedramla tredør. Nydeleg farge!

Eg fekk inntrykk av at alle hus hadde hage, og ikkje minst kjøkkenhage. Folk dyrka masse grønnsaker, og husvertane våre hadde ein liten potetåker mellom anna. Vi såg også rosenkål, og mykje anna som eg ikkje hugsar nå. Husvertane våre hadde mellom anna sitron-, lime- og granatepletre. Under ser du sitrontreet ved porten vår:

Ved pergolaen på uteplassen voks det fleire plantar med chili. Dei var litt spesielle, og med ein fantastisk, lysande raudoransje farge som eg vart heilt fasinert av. Eg hadde tenkt å spørje pent om eg kunne få ei frukt for å prøve å så frø av den heime, men eg gløymte det.
Det eg ikkje spurte om lov til, var å ta frø av ei stor, flott basilikumplante som voks rett ved trappa opp til leilighetene våre. Blada på den verka meir robuste enn på den basilikumen vi får kjøpt som butikkplanter her. Den var ganske høg også, og lukta heilt fantastisk! Tok dessverre ikkje bilde av den. Den hadde mange modne frøstandar, og dei tenkte eg ikkje ville merkast om eg tok nokre av. Eg har alt sådd nokre få frø av den for å sjå om dei var spiredyktige, og etter to dagar har fem av sju frø spirt! Gleder meg til å sjå korleis dein oppfører seg, men ventar til etter jul med å så meir. Litt feil årstid nå.

Ellers veks det oliventre absolutt over alt, nokre på plassar der det ser kultivert og stelt ut, og andre der det ser meir viltveksande ut.

Til slutt eit fyrverkeri av ein beplantning. Eg hugsar ikkje kva denne planta heiter i farten, men det er det sikkert mange andre som gjer. Gje meg gjerne ei tilbakemelding i form av ein kommentar;-)

Navnet er lantana camara, seier Orchis. Den blir visst også kalt Vandreblomst på norsk, og kan brukast som potteplante.

Da har eg lært mykje nytt, og førebur eit nytt Lopudinnlegg, som skal handle om historie.

Herlege Lopud, i herlege Kroatia - haustferiereferat!

Sidan denne bloggaren snart fyller eit veldig, veldig rundt antal år, så bestemte ho seg i vår for å gjere noko litt utanom det vanlege i haustferien. Sidan vi også har førsteklassing i år som trengte tilsyn i ferien, så "måtte" vi ta oss fri. Altså vart det bestemt at bestefar på 82, bestemor på 76, pappa på 57, storebror på 24, mellomstebror på 21, veslebror på 6 og mamma på snart - ja du veit det vel nå... 50, skulle på tur i lag. Eg kom over Lopudreiser sine sider tilfeldig, og reisemålet vart raskt bestemt: øya Lopud i Adriaterhavet, ein 50-minutts båttur unna Dubrovnik i Kroatia. Vi angra ikkje på det...

Her utsikten frå leiligheta og ned i beda under. Trass i at det var oktober var det mykje som blomstra. Vertinna sa at det var skrale greier, men vi syntes at det kunne ikkje vere så verst;-)

Vi budde privat, hos nokre utruleg koselege folk. Her er ein del av den idylliske stien inn til huset. Vi kom inn under ein flott pergola med vinrankar på. Eg fantaserte om korleis det er der om sommaren, i sval skugge, med sollys silt gjennom det frodige grønne lauvet...

Øya er bilfri, og det bur berre 2-300 personar der fast. Om sommaren er det annleis, da er det ein god del turistar. Lokalbefolkninga lever for det meste av turisme, og det er bra at det kjem folk som gjer at dei klarer å halde liv i dei koselege restaurantane og kafeane, og suvenirbutikkane. På kafeen under, som ligg på strandpromenaden midt i "sentrum", la vi att ein del kuna. Dei hadde fantastisk god, heimelaga is, og den beste kaffen på øya.
Ellers gjekk det mykje i pizza, og under ser du gjengen på favorittrestauranten. Sidan det var offisiell sesongslutt akkurat i slutten av haustferieveka, var det dessverre ein del plassar som stengte dei to siste dagane vi var der. Dette handla kanskje også litt om været, som etter Kroatisk standard var forferdeleg. Da kom det ikkje så mange dagsbesøkande over med rutebåten frå Dubrovnik. Uansett var majoriteten av vår gruppe fullsendig fornøgd med nokre dagar med pizza, og da var det i grunnen ikkje noko problem...

Utsikt frå vinduet i leiligheta vår:

Vi hadde to dagar med sol, ein dag med skikkeleg regnvær og fleire dagar med lettskya opphaldsvær. Temperaturen var stort sett fin, oppunder 20 grader. Vi hadde med regnklede, og lot oss ikkje stoppe av været. Vi brukte ein god del tid på å gå tur rett og slett. På øya er det stiar og vegar på kryss og tvers, alle bereikna på å gå sjølvsagt, og mange truleg svært gamle. Det er herleg å sleppe å måtte passe seg for bilar heile tida. Det er murt opp trapper og murar alle stader, og over alt du går er det grønt og frodig og veldig, veldig idyllisk! Det er laga til turorienteringspostar over heile øya, plassert på sjåverdige plassar, nokre nær sentrum, og andre litt meir avsides. Vi kjøpte oss eit kjempefint turkart som eg trur Lopudreiser og nokre spreke bergensarar har laga i fellesskap. Inntekta av kartet, som kosta ein hundrelapp, gjekk til brannvesenet på øya. Dette hadde vi stor glede av, særleg mor og veslegutten:-)
Nå har eg fått med berre ein brøkdel av alt vi opplevde og såg av spennande ting, med det får halde for i dag. Eg fortsetter seinare.

Haustsol og haustanemoner, men først tulipanar...

Princess Irene

Purple Prince

Ollioules, frå Zimtrade. Darwinhybrid.

Sidan eg ikkje får til å flytte bilda lenger, blir alt litt hulter til bulter her.

Kerengeshoma palmata er nydeleg nå

Måtte berre vise fram dei fine haustanemonene mine. Dei ser ut til å trivast i den litt rufsete lundhagen, og der kan dei berre få stå. Eg ser dei lurer seg til å sende ut litt rotskudd her og der, men det er faktisk heilt greit med den plasseringa dei har. Om eg så fekk lys rosa anemoner i hele lundhagen skulle eg vel tålt det og.... Berre dei ikkje er slemme med den nyyydeleg Kerengeshoma palmata da, som står rett ved. Den er så fin, med nyyydelege lysegule knuppar, og fint bladverk, altså bildet over. I grunnen greit at begge desse som er så seine står rett ved kvarandre. Dessutan veldig fint at eg ser dette bedet frå kjøkkenvinduet. Ofte må jo dei aller siste haustblomstene nytast gjennom eit vindu.

I dag er det ein strålande vær, og eg som egentleg skulle pakke for reisa til Lopud, Kroatia i morra tidleg, har i staden dreve ute og planta lauk og kost meg....

Har planta desse, i fire ulike bed da altså! Sjølv eg ser at dei har best av litt fargesortering...:

Purple Prince, 25

Princess Irene, 10

Ollioules, 30

Allium purple sensation, 15 (liljebedet)

Allium afflatunense, 10 (liljebedet)

Narcissus Thalia, 10

Narcissus Irene Copeland, 10 (dobbel sommarfuglnarciss)

Tulipa Corona ligg pent i posen sin og ventar...

Det var alt eg rakk for i dag. Må altså få pakka litt snart...